Poznaj rodzaje psychoterapii i jej korzyści

Psychoterapia to proces, który odgrywa najważniejszą rolę w poprawie zdrowia psychicznego i ogólnego dobrostanu. Jest to profesjonalna interwencja, którą powinien podejmować wyłącznie psycholog. Pomaga ona radzić sobie z różnymi trudnościami emocjonalnymi, psychologicznymi i społecznymi, których doznają pacjenci. W dzisiejszym świecie, w którym wymagania stale rosną, dobrze poprowadzona terapia psychologiczna staje się coraz bardziej potrzebna.

Należy jednak pamiętać, że nurty psychoterapii są różnorodne i dopasowane do indywidualnych potrzeb pacjentów. Zaczynają się od tradycyjnych podejść, takich jak psychoanaliza i terapia poznawczo-behawioralna, dochodząc do nowoczesnych i mniej konwencjonalnych metod, lecz każda z nich ma na celu wsparcie pacjenta w jego unikalnej drodze do zdrowia psychicznego, dając trwałe zmiany.

Chociaż dla wielu osób psychoterapia może wydawać się skomplikowana i złożona, jej głównym celem jest pomoc człowiekowi w osiągnięciu lepszego zrozumienia siebie i swoich trudności. Wspólnie z terapeutą, pacjenci uczą się nowych sposobów myślenia, a w tym radzenia sobie z trudnościami czy rozwijania zdrowszych nawyków i zachowań. Warto przyjrzeć się bliżej różnym rodzajom psychoterapii wraz z korzyściami, jakie mogą przynieść.

Najczęściej stosowana jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT), którą wiele osób zna i ceni. Skupia się ona na identyfikacji, a następnie modyfikacji pewnych wzorców myślenia i zachowania, które wpływają na emocje i samopoczucie klienta. CBT opiera się na racjonalnym założeniu, że nasze myśli, uczucia i zachowania są ze sobą ściśle powiązane, a zmiana jednego z tych elementów może prowadzić do trwałej poprawy każdego z nich.

Jednym z głównych celów terapii CBT jest nauczenie pacjenta technik radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, a w tym strategii zarządzania stresem, który często bywa przyczyną trudności. Terapeuci CBT często wykorzystują różne ćwiczenia i zadania domowe, które pomagają pacjentom część praktykować nowe umiejętności i techniki w codziennym życiu. Dzięki temu pacjenci mogą szybko zauważyć poprawę samopoczucia, a w tym jakości życia.

Korzyści płynące z terapii behawioralno-poznawczej są liczne. Doświadczenia pacjentów pokazują, że terapia ta jest skuteczna w leczeniu zaburzeń takich jak depresja, lęki, fobie czy zaburzenia odżywiania, ale też wiele innych. CBT jest również często stosowana w terapii par, w której warta polecenia jest także analiza transakcyjna stworzona przez Erica Berne'a.

CBT jest terapią krótkoterminową, co w skrócie oznacza, że klienci mogą osiągnąć znaczące efekty w relatywnie krótkim czasie. To sprawia, że jest to atrakcyjna opcja dla osób szukających szybkich i trwałych zmian w swoim życiu.

Z kolei terapia psychodynamiczna wywodzi się z typowo psychoanalizy Sigmunta Freuda, a więc koncentruje się na badaniu nieświadomych procesów, które wpływają na myśli, uczucia i zachowania pacjenta. Podstawowym założeniem terapii psychodynamicznej jest przekonanie, że wiele naszych problemów emocjonalnych wynika z nierozwiązanych konfliktów wewnętrznych i przeszłych doświadczeń, które rzutują na obecne życie.

W trakcie psychoterapii psychodynamicznej, doświadczony terapeuta pomaga pacjentowi odkryć i zrozumieć nieświadome konflikty, jak też ich wpływ na obecne życie. Terapia ta często polega na eksploracji życia pacjenta, a w tym jego przeszłości, relacji z innymi oraz wewnętrznych pragnień i lęków. Przez właściwie wykonaną analizę psychologiczną, pacjent lepiej rozumie siebie i swoje zachowania.

Jednym z głównych celów właściwie zaplanowanej i wykonanej terapii psychodynamicznej jest osiągnięcie wglądu wewnętrznego, czyli głębokiego zrozumienia siebie i swoich motywacji. Wgląd ten pozwala pacjentowi na zwiększenie świadomości, co pozwala podejmować zdrowsze decyzje. Wpływa to też na radzenie sobie ze stresem, ale też innymi trudnościami natury emocjonalnej.

Korzyści płynące z terapii psychodynamicznej obejmują poprawę samoświadomości oraz lepsze zrozumienie własnych emocji. Może też wywołać poprawę relacji z innymi ludźmi, co wiąże się z perspektywą biopsychospołeczną. Z natury terapia psychodynamiczna trwa dłużej niż choćby CBT. Część psychologów uważa, że daje ona głębsze i trwalsze efekty od niektórych innych nurtów psychoterapii.

Coraz popularniejsza jest terapia humanistyczna, znana również jako terapia skoncentrowana na pacjencie, która jako nurt psychoterapii została rozwinięta przez Carla Rogersa. Skupia się ona głównie na unikalnych doświadczeniach i potencjale każdego człowieka przy bardzo dużej autentyczności, empatii i bezwarunkowym pozytywnym przyjęciu pacjenta w procesie terapeutycznym, a więc zbudowaniu przyjaznej relacji.

W terapii humanistycznej, terapeuta stara się stworzyć bezpieczne i wspierające środowisko, w którym pacjent może otwarcie dzielić się swoimi myślami i uczuciami. Terapeuta słucha bez oceniania, oferując swoje empatyczne wsparcie. To z kolei pomaga pacjentowi w odkrywaniu własnych zasobów, co sprzyja samorozwojowi.

Terapia humanistyczna jest szczególnie skuteczna w pracy z osobami, które doświadczają niskiej samooceny czy problemów w relacjach interpersonalnych, a także w przypadku kryzysów egzystencjalnych, gdzie sprawdza się doskonale. Przez zwiększenie samoakceptacji i samoświadomości, pacjenci mają bardziej satysfakcjonujące życie, które opiera się na zdrowszych heurystykach myślenia.

Podstawowe korzyści płynące z terapii humanistycznej obejmują wzrost poczucia własnej wartości oraz lepsze zrozumienie siebie.Wpływa też na poprawę relacji z innymi, co wynika z akceptacji samego siebie. Terapia ta może również pomóc w radzeniu sobie z lękiem, depresją i stresem przez wzmacnianie wewnętrznych zasobów pacjenta.

Terapia systemowa, znana również jako terapia rodzinna, koncentruje się na zrozumieniu i modyfikacji wzorców zachowań w kontekście systemu rodzinnego lub innej grupy społecznej. Terapia ta opiera się na założeniu, że problemy jednostki są często związane z funkcjonowaniem całego systemu, w którym żyje.

Co do zasady w terapii systemowej, psycholog pracuje z rodziną lub grupą społeczną, aby zidentyfikować dysfunkcyjne wzorce komunikacji i zachowania, które wpływają na trudności. Celem takiej psychoterapii jest poprawa relacji i interakcji w ramach systemu, co prowadzi do zmniejszenia napięć i konfliktów. Terapia systemowa może obejmować zarówno sesje indywidualne, jak i grupowe, w zależności od potrzeb pacjentów.

Korzyścią płynącą z terapii systemowej jest poprawa komunikacji i wzajemnego zrozumienia w rodzinie lub grupie. Korzyści jest jednak więcej, bowiem pomaga ona również w rozwiązywaniu konfliktów czy budowaniu więzi emocjonalnych, a więc we wszechstronnym wspieraniu zdrowego rozwoju jednostek w kontekście ich relacji społecznych, które niekiedy bywają niedoceniane.

Terapia systemowa jest szczególnie skuteczna w pracy z rodzinami, które doświadczają trudności wychowawczych czy problemów małżeńskich. Wykorzystuje się ją też do leczenia uzależnień, ale też wielu innych kryzysów. Przez zrozumienie i modyfikację wzorców zachowań, terapia ta przyczynia się do długotrwałych i pozytywnych zmian w życiu pacjentów.

Mniej znanym podejściem jest terapia prowokatywna, pozostająca jednym z mniej konwencjonalnych rodzajów psychoterapii. Jest to jednak skuteczne podejście, które opracował Frank Farrelly. Charakteryzuje się ona wykorzystaniem humoru, ironii i prowokacji jako narzędzi terapeutycznych. Terapeuta prowokatywny z premedytacją konfrontuje pacjenta z jego przekonaniami i zachowaniami. Dzieje się to często w sposób humorystyczny i nieoczekiwany, aby wywołać refleksję i zmiany, niekiedy oparte na buncie.

Podstawowym celem terapii prowokatywnej jest wywołanie u pacjenta silnych reakcji emocjonalnych, które prowadzą do głębokiej refleksji i zmiany zachowań, dlatego niektórzy uznają ją za odmianę dialogu sokratejskiego. Psychoterapeuta prowokatywny działa w sposób bezpośredni i szokujący, ale jednocześnie empatyczny i wspierający. Taka metoda jest szczególnie skuteczna w pracy z grupami pacjentów, którzy opierają się tradycyjnym formom terapii.

Szerokie korzyści z terapii prowokatywnej obejmują szybkie przełamanie oporu pacjenta, co prowadzi do zwiększenia motywacji do zmiany przy stworzeniu nowych perspektyw na dalsze funkcjonowanie. Terapia ta może jest wyjątkowo pomocna w przypadku osób, które na dłuższy czas utknęły w swoich schematach myślenia, przez co potrzebują silnego impulsu do zmiany.

Choć uchodzi za kontrowersyjną, terapia prowokatywna znajduje swoje miejsce w arsenale najważniejszych narzędzi terapeutycznych jako skuteczna metoda w pracy z niektórymi pacjentami. Jej niekonwencjonalne podejście prowadzi do szybkich i trwałych rezultatów, pod warunkiem, że jest prowadzona przez doświadczonego i empatycznego terapeutę, jaki ma właściwe przygotowanie i poczucie humoru.

Opracowana przez Alberta Ellisa terapia ABC, jest elementem skutecznej Racjonalno-Emotywnej Terapii Behawioralnej (REBT). Z kolei sam model ABC opiera się na dość szeroko popieranym założeniu, że emocje i zachowania ludzi nie wynikają bezpośrednio z wydarzeń życiowych (A - activating event), ale z przekonań o tych wydarzeniach (B - beliefs), które z kolei prowadzą do konsekwencji na gruncie zachowań i emocji (C - consequences). Tworząc ją, Ellis zasugerował, że to irracjonalne przekonania są główną przyczyną trudności. Zatem to zmiana przekonań prowadzi do zdrowszych reakcji emocjonalnych.

W praktyce terapia ABC zaczyna się od identyfikacji wydarzenia aktywującego (A). Jest to dowolna sytuacja, która wywołuje silne reakcje emocjonalne, na przykład krytyka ze strony przełożonego czy kłótnia z bliską osobą. Po jej określeniu terapeuta i pacjent wspólnie analizują przekonania (B), które pacjent ma na temat tego wydarzenia. Często są to irracjonalne czy negatywne myśli, takie jak: "Muszę zawsze być doskonała" lub "Jeśli ktoś mnie krytykuje, to znaczy, że jestem bezwartościowy".

Po zidentyfikowaniu irracjonalnych przekonań, terapeuta pracuje z pacjentem nad ich kwestionowaniem. Następnie zaś nad zastępowaniem racjonalnymi i zdrowymi myślami, które zaszczepia się w umyśle. Proces ten jest znany jako debatowanie (D - disputing beliefs). Terapeuta zadaje pytania, dzięki którym pacjent rozumie, że jego przekonania są nieprawdziwe, nielogiczne lub nieprzydatne. W wyniku tego pacjent, który myślał, że musi być doskonały, może zacząć myśleć, iż może dążyć do doskonałości, ale wcale nie musi być doskonały, aby być wartościowym człowiekiem.

Ostatecznym celem terapii ABC jest osiągnięcie rajonalnych konsekwencji (E - new emotional and behavioral effect). Dzięki zmianie irracjonalnych przekonań, pacjent zaczyna doświadczać przyjemniejszych emocji i zdrowiej się zachowuje. Korzyści płynące z terapii REBT obejmują lepsze radzenie sobie ze stresem, poprawę samopoczucia oraz zdrowsze relacje interpersonalne. Poza tym terapia ABC jest u wielu pacjentów niezwykle skuteczna w leczeniu zaburzeń lękowych, depresji czy fobii, ale też innych trudności, w których to właśnie występowanie nieracjonalnych myśli odgrywa kluczową rolę.

W każdym przypadku komunikacja z pacjentem jest kluczowym elementem pracy psychologa. Z pomocą przychodzi Calgary-Cambridge Guide, który oferuje cenne wskazówki i ramy do skutecznej interakcji. Skupia się na pięciu głównych etapach rozmowy: otwarcie sesji, zbieranie informacji, budowanie relacji, dostarczanie informacji oraz zamykanie sesji. Każdy z etapów sesji terapeutycznej jest istotny dla stworzenia zaufania, zrozumienia i efektywnej współpracy z pacjentem.

Pierwszy etap to otwarcie sesji, który jest kluczowy dla ustanowienia odpowiedniego tonu rozmowy. Psycholog powinien przywitać pacjenta, a następnie przedstawić się i wyjaśnić cel spotkania. Ważne jest, aby stworzyć atmosferę wzajemnego zaufania, w której pacjent czuje się bezpiecznie i komfortowo. Może to obejmować pytania o cel wizyty, a także czy miał trudności z dotarciem na wizytę, co pomaga w rozładowaniu napięcia, jakie może na początku występować.

Z kolei zbieranie informacji to drugi etap, w którym kompetentny psycholog powinien aktywnie słuchać pacjenta, a więc także zadawać pytania oraz obserwować jego zachowania i reakcje. Wykorzystując techniki takie jak pytania otwarte, parafrazowanie i klaryfikacja, psycholog może uzyskać pełniejszy obraz trudności pacjenta. Ważne jest, aby pacjent czuł, że jego słowa są ważne, a psycholog naprawdę interesuje się jego doświadczeniami i uczuciami. W ten sposób można zbudować zaufanie, które jest niezbędne dla dalszej pracy terapeutycznej.

Jako trzeci etap wskazuje się budowanie relacji, które jest w zasadzie procesem ciągłym, a więc trwającym przez cały czas psychoterapii. Psycholog winien okazywać empatię, akceptację i szacunek wobec pacjenta. Ważne jest, aby unikać osądzania i krytykowania, a zamiast tego skupić się na wspieraniu pacjenta w jego drodze do zrozumienia i rozwiązywania problemów. Relacja terapeutyczna oparta na zaufaniu i wzajemnym szacunku jest fundamentem skutecznej terapii.

Zgodnie z Calgary-Cambridge Guide ostatnie dwa etapy, ale równie ważne jak inne, to dostarczanie informacji i zamykanie sesji, których nie wolno pomijać. W trakcie dostarczania informacji psycholog powinien jasno i zrozumiale wyjaśniać diagnozę, a także proponowane metody terapii oraz oczekiwane rezultaty. Należy upewnić się, że pacjent rozumie przekazane informacje, a przy tym ma możliwość zadawania pytań. Zamykanie sesji powinno obejmować podsumowanie omówionych kwestii, czyli ustalenie planu działania na przyszłość, jak też zapytanie pacjenta o jego odczucia i oczekiwania wobec dalszej terapii. Dbałość o te etapy pomaga pacjentowi czuć się bardziej zaangażowanym i świadomym swojej drogi terapeutycznej.

Pierwotnie Calgary-Cambridge Guide została stworzona dla lekarzy, lecz z czasem zaadaptowano ją również dla zawodów takich jak weterynarz czy fizjoterapeuta, zdobywając coraz większą popularność. Jest elementem wielogodzinnych treningów, których zadaniem jest wykształcenie kompetencji w zakresie komunikowania się specjalisty z pacjentem, co stanowi nieodzowny element leczenia.

Ciekawostką jest, że komunikowanie się psychologa z pacjentem jest na polskich uczelniach zaniedbane. Najczęściej mówi się o tym w ramach zajęć teoretycznych, niekiedy z krótkimi scenkami. W efekcie duża część polskich psychologów bezpośrednio po studiach nie posiada kompetencji w tym zakresie. Tymczasem wykorzystanie Calgary-Cambridge Guide w komunikacji psychologa z pacjentem pozwala na stworzenie efektywnej i wspierającej relacji terapeutycznej. Dzięki tym ramom psycholog może lepiej zrozumieć potrzeby pacjenta i zbudować zaufanie, aby wspólnie pracować nad osiągnięciem celów terapeutycznych. Dlatego wiele środowisk postuluje wprowadzenie treningów komunikacyjnych do planu studiów.

Psychoterapia oferuje szeroką gamę metod i technik, które mogą być dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Od tradycyjnych podejść, takich jak terapia poznawczo-behawioralna i psychodynamiczna, po stosunkowo mniej konwencjonalne metody terapeutyczne, jak terapia prowokatywna, każda z tych form ma na celu wspieranie pacjenta w jego drodze do zdrowia psychicznego, co pozwala na lepsze funkcjonowanie.

Najczęściej wymieniane korzyści psychoterapii są liczne i obejmują poprawę samoświadomości. Pozwalają też na lepsze radzenie sobie z emocjami, co wpływa na poprawę relacji interpersonalnych i poprawę jakości życia. Wybór odpowiedniej formy terapii zależy od indywidualnych potrzeb i preferencji pacjenta, a także od specyfiki jego problemów.

Psychoterapia może znacząco poprawić jakość snu, co jest kluczowym elementem zdrowia psychicznego i fizycznego. Wiele osób cierpiących na bezsenność lub inne zaburzenia snu doświadcza ich jako wtórny skutek trudności emocjonalnych, takich jak lęk, stres czy depresja. Psychoterapia, przez różne techniki i podejścia, pomaga pacjentom radzić sobie z problemami, co pośrednio wpływa na poprawę ich snu.

Szczególnie pomocna jest terapia poznawczo-behawioralna, a szczególnie CBT-I. Jest to jej specyficzna forma zwana poznawczo-behawioralnaą terapią bezsenności, która koncentruje się na zmianie negatywnych myśli i zachowań związanych ze snem. Terapeuci uczą pacjentów technik relaksacyjnych, jak również metod radzenia sobie z myślami, które mogą zakłócać sen. Przez wprowadzenie zdrowych nawyków snu, pacjenci mogą doświadczyć spokojnego snu.

Inne formy psychoterapii, takie jak terapia psychodynamiczna czy humanistyczna, również mogą mieć pozytywny wpływ na sen. Dzieje się to przez redukcję stresu, co prowadzi do lepszego samopoczucia. Rozwiązanie głęboko zakorzenionych konfliktów wewnętrznych, a przy tym zwiększenie samoświadomości i samoakceptacji często prowadzi do zmniejszenia lęku i napięcia, co sprzyja lepszemu snu. Pacjenci w psychoterapii uczą się identyfikować emocje, a następnie nimi zarządzać, co z kolei przekłada się na lepszy sen w długiej perspektywie.

Jednak także terapia prowokatywna, choć mniej konwencjonalna, może przyczynić się do poprawy jakości snu. Bowiem przez prowokowanie do refleksji, połączone z wywoływaniem silnych reakcji emocjonalnych, pacjenci mogą uwolnić się od stresu i napięcia, co z kolei przynosi spokojniejszy sen. Świadomość, że mogą śmiać się z siebie i swoich trudności, daje im poczucie ulgi. Poza tym pozwala to zredukować nieprzyjemne myśli, które mogą zakłócać sen.

Zachęcamy również do zapoznania się z pozostałymi artykułami na najlepszym blogu o spaniu i zdrowiu, a także Encyklopedią Zdrowego Snu przygotowaną przez zespół specjalistów ONSEN®. Osobom dbającym o zdrowie kręgosłupa, polecamy zestaw ćwiczeń na kręgosłup przygotowany przez fizjoterapeutę.